دکتر محمدرضا منجذب / دانشیار دانشگاه

در کشورهای وابسته به نفت، تغییراتی در اقتصاد این کشورها اتفاق افتاده است، به طور نمونه جوامع روستایی به جوامع شهری تبدیل شده اند.

از جمله مهمترین ویژگی‌های کشورهای نفتی می‌توان به مورادی چون بروز پدیده رشد مخرب اشاره کرد که این رشد مخرب، زمانی رخ می‌دهد که صادرات فزاینده نفت توام با کاهش قیمت نفت، منجر به کاهش تولید ناخالص داخلی کشور صادرکننده نفت شود.
در بیماری هلندی، سرمایه گذاری در بخش نفت در طول زمان به خاطر افزایش قیمت نفت که از کاهش کلی ذخایر و افزایش تقاضا نشأت می‌گیرد سودآورتر می‌شود. منابع از تولید گرفته می‌شود و کشور شروع به صنعت زدایی کرده و تا زمانی که قیمت نفت بالا می‌رود به این صنعت زدایی ادامه می‌دهد.

در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، کشورهای غیر نفتی رشد درآمد سرانه بیشتری نسبت به کشورهای نفتی داشتند به طوری که نفت ابتدا کشورهای تولیدکننده را در خاورمیانه و شمال آفریقا ثروتمند کرد، ولی بقیه کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا از طریق افزایش تولید و تصاحب بیشتر این ثروت، ثروتمندتر شدند.
مهم‌ترین کشورهای غیرنفتی منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ترکیه و مصر هست. نرخ رشد این کشورها از سال ۱۹۶۰ تاکنون، نسبت به کشورهای صادرکننده نفت منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بالاتر بوده و به استثناء دهه ۱۹۸۰، به طرز مطلوبی با نرخ رشد کشورهای شرق آسیا قابل مقایسه است.

در کشورهای وابسته به نفت ضریب جینی بالاتر است، بنابراین در این کشورها دو نهاد مهم هستند یکی نهاد مالیاتی به منظور اخذ مالیات از ثروتمندان و جلوگیری از فرار مالیاتی و نیز نظام تامین اجتماعی به منظور حمایت از اقشار ضعیف.

در کشورهای نفتی وابستگی بودجه دولت به درآمدهای نفتی به جای تأمین آن از مالیات برجسته است و لذا مدیریت ذخایر ارزی حاصل از درآمدهای نفتی و غیرنفتی باید سخت گیرانه و با انضباط باشد. تاکنون در ایران در خصوص استفاده از منابع ارزی سختگیری قابل قبولی نبوده است. در مورد استفاده از منابع صندوق ذخیره ارزی یا صندوق توسعه ملی باید مدیریت سخت گیرانه و با انضباطی حکم فرما باشد، همچنین لازم است که از وضعیت اقتصاد تک محصولی خارج شویم، و لذا نیاز به تدوین مدل توسعه اقتصادی داریم و دولت باید یک دولت توسعه گرا و پاسخگو باشد.