اقتصاد فوتبال
بهمن خداپناه
ورزش فوتبال با بیش از ۲۴۰ میلیون بازیکن، ۱ میلیون و ۴۰۰ هزار تیم و ۳۰۰ هزار باشگاه در سراسر جهان، محبوب‌ترین ورزش دنیاست. در میان همه ورزش‌ها، فوتبال بیشترین گستردگی و انتشار را در قرن بیستم داشته و در حال حاضر اقتصاد فوتبال سهم عمده‌ای از کل اقتصاد صنعت ورزش را به خود اختصاص داده است. امروزه فوتبال به یک بازار تبدیل شده و میلیاردها دلار سرمایه گذاری بر روی آن انجام گرفته است. هزینه‌های افراطی نقل و انتقالات، مبالغ نجومی برای امضای قرارداد با بازیکن‌ها، مجادله و رقابت بین اسپانسرها برای جذب ستاره‌ها در جهت ترویج و تبلیغ محصولاتشان، مذاکرات بی‌پایان برای به دست آوردن حق پخش رسانه‌ای، تلاش مدیران حرفه‌ای به منظور الگو کردن تیمشان برای جذب سرمایه‌گذاران بالقوه، همه این‌ها تنها جزئی از دنیای فوتبال امروز است. حضور در استادیوم‌های فوتبال به عنوان رایج‌ترین فعالیت فراغتی در میان هواداران ورزشی اروپا، درآمدهای اقتصادی عظیمی را تولید کرده است ( سیف پناهی شعبانی و حمیدی،۱۳۹۶).
فوتبال پدیده‌ای است که بر بسیاری از مسائل اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی کشورها اثر می‌گذارد و به علت گستردگی فوق العاده، تعداد بیشمار ورزشکاران و تماشاچیان، سرمایه‌گذاری‌های کلان مالی و پوشش وسیع رسانه‌ای عرصه‌ای بسیار فراتر از دیگر ورزش‌ها کسب کرده است. فوتبال در گذر زمان از رویداد صرف به ورزش درآمدزا تبدیل شده است. به گونه‌ای که در کشورهای پیشرفته به دلیل رشد در چندین بعد و به طور ویژه در ابعاد تجاری و اقتصادی از آن با عنوان صنعت فوتبال یاد می‌شود (مرادی چالشتری، مرادی، نوروزیان قهفرخی،و جعفری، ۱۳۹۲).
از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۷، بیست تیم برتر فوتبال اروپا بیشتر از یک میلیون تماشاگر در بازی‌های لیگ‌شان جذب کرده‌اند. در ایتالیا، فوتبال با بیشتر از ۴۴ میلیون نفر علاقه‌مند، ۳۱ میلیون نفر طرفدار تیم‌های مختلف، ۸ میلیون نفر بیننده منظم و همیشگی مسابقات از استادیوم، ۲۰ میلیون نفر خواننده خبرهای فوتبال از روزنامه‌ها و ۲۵ میلیون نفر بینندگان تلویزیونی یا شنوندگان رادیویی، ورزش حاکم آن کشور است. لیگ فوتبال استرالیا نیز بزرگترین و مشهورترین رقابت ورزشی حرفه‌ای در استرالیا محسوب می‌شود و از لحاظ اقتصادی بسیار چشمگیر است. در سال ۲۰۰۰ درآمد AFL تقریباً ۱۱۰ میلیون دلار بود، در سال ۲۰۰۵ این مبلغ به ۲۱۵ میلیون دلار، در سال ۲۰۰۹ به ۵.۳۰۳ میلیون دلار و در سال۲۰۱۰ به ۸/۳۳۵ میلیون دلار افزایش یافت. صنعت فوتبال اسپانیا نیز ۴۷۰۰۰ شغل ایجاد کرده و ارزش وجودی آن ۴۶/۴ میلیارد یورو برآورد شده است. تحول فوتبال از ورزش به صنعت سبب شده تا پیروزی در بازی‌ها صرفاً به عنوان احساس برتری و غرور باشگاهی و ملی تفسیر نشود. عملکرد باشگاه‌ها در بازی‌ها و رویدادهای مختلف تأثیرات اقتصادی عدیده‌ای دارد. برای نمونه عملکرد استثنایی باشگاه بارسلونا در فصل ۲۰۰۹-۲۰۰۸ موجب رشد چشمگیر درآمد باشگاه به رقم ۳۶۶ میلیون یورو شد (سیف پناهی شعبانی و حمیدی،۱۳۹۶).
اقتصاد فوتبال و تامین مالی باشگاه‌های فوتبال
هر سازمان ورزشی برای پیشبرد برنامه‌ها و پروژه‌های خود نیاز به حمایت مالی دارد؛ این حمایت‌ها موجب می شود تا سازمان ورزشی به آرمان‌هایش نایل شود. بخش مهم این منابع از محل منابع دولتی تأمین می‌گردد. درآمدهای دیگری نیز از سوی سازمان‌های بین‌المللی و درآمدهای بازاریابی، حق عضویت‌ها، اعانات، قابل حصول است. امروزه بسیاری از سازمان‌های ورزشی برای تأمین منابع مالی موردنیاز خود به سوی شرکت‌هایی می‌روند که علاقمند هستند به صورت داوطلبانه و برای تبلیغ نام شرکت خودشان به ورزش کمک کنند. علاوه براین، توانمندی باشگاه‌ها برای تولید ارزش و ساختار درآمدی آن‌ها برای خرید و فروش بازیکنان، فروش محصولات فرعی (پیراهن، لوازم ورزشی و…) حمایت‌های مالی هواداران، حق پخش تلویزیونی، بلیط فروشی و تبلیغات به گونه‌ای است که می‌تواند تامین کننده منابع مالی آن‌ها باشد (ترابی و همکاران، ۱۳۹۴). هم اکنون، فوتبال حرفه‌ای در غرب اروپا بر چهار منبع تامین مالی اصلی تاکید می‌کند:
۱. درآمدهای روز مسابقه (قبض‌های ورودی و فروش بلیط‌های تمام فصلی)
۲. حق پخش تلویزیونی
۳. حامیان مالی (اسم‌گذاری برند بر روی لباس‌ها و دور استادیوم)
۴. دیگر درآمدهای تجاری–بازرگانی
لیگ برتر اروپا
با رشد پیوسته حق پخش مسابقات در لیگ برتر اروپا بازار فوتبال این قاره در فصول ۲۰۱۶-۲۰۱۷ به بیش از ۲۵.۵ میلیارد پوند رسیده که نسبت به دوره مشابه فصل قبل حدود ۴ درصد افزایش نشان می‌دهد. ۵ لیگ بزرگ اروپایی درآمد خود را به واسطه افزایش عواید مرتبط با حق پخش حدود ۱.۳ میلیارد پوند افزایش داده‌اند. این لیگ‌ها عبارتند از لیگ برتر انگلیس، لالیگای اسپانیا، لیگ فرانسه، بوندسلیگای آلمان و سری A ایتالیا. نمودار زیر نشان دهنده اندازه بازار لیگ‌های فوتبال اروپا در فصل ۲۰۱۶-۲۰۱۷ و مقایسه آن با فصل ۲۰۱۵-۲۰۱۶ است(Deloitte, 2018).
نمودار۱: اندازه بازار لیگ‌های اروپایی (میلیارد پوند)
درآمد ۵ لیگ برتر اروپا
در سال ۲۰۱۷ فروش جمعی لالیگا با افزایش ۲۰ درصدی در حق پخش رو به رو بوده است. در فصل ۲۰۱۶-۲۰۱۷ درآمد لالیگا به ۲.۹ میلیارد پوند ارتقا پیدا کرد و در نتیجه لیگ اسپانیا از نظر درآمدی از بوندسلیگا پیشی گرفته است.
باشگاه‌های بوندسلیگا نیز رشد خود را همچنان ادامه داده و به ویژه در زمینه درآمدهای بازرگانی (فروش پیراهن و …) عملکرد قابل توجهی داشته‌اند. بوندسلیگا، از سال ۲۰۱۵-۲۰۱۶ حدود ۱۰ درصد افزایش درآمد داشته است.
در فصل ۲۰۱۶-۲۰۱۷ درآمد سری A ایتالیا حدود ۸ درصد رشد داشته و به بیش از ۲ میلیارد پوند (برای اولین بار) رسید. عمده این رشد از فعالیت‌های بازرگانی سرچشمه می‌گیرد.
لیگ فرانسه در بین ۵ لیگ برتر اروپا کمترین میزان درآمد زایی را داشته است (حدود ۱.۶ میلیارد پوند در فصل ۲۰۱۶-۲۰۱۷)؛ این در حالی است که لیگ فرنسه اخیرا وارد یک چرخه چهار ساله حق پخش داخلی شده است.
بررسی فصل ۲۰۱۶-۲۰۱۷ لیگ‌های برتر جهانی نشان دهنده این واقعیت است که لیگ برتر انگلیس در بالاترین جایگاه قرار گرفته و با درآمدی بالغ بر ۴.۵ میلیارد پوند به عنوان رهبر شناخته می‌شود. در میان لیگ‌های برتر اروپا و در واقع در کل لیگ‌های فوتبال، لیگ برتر انگلیس هر ساله بیشترین درآمد را از فروش حق پخش بازی‌های خود کسب می‌کند این حجم بالای درآمد یکی از دلایل تفاوت در قدرت خرید بیشتر تیم‌های این لیگ در بازار نقل و انتقالات است (Deloitte, 2018).
توزیع درآمدهای حاصل از فروش حق پخش میان بیست تیم حاضر در لیگ برتر انگلیس بر اساس ۳ فاکتور صورت می‌گیرد. فاکتور اول «توزیع عادلانه» است که ۵۰ درصد از این درآمد را میان تمام تیم‌ها به اندازه مساوی تقسیم می‌کند. فاکتور دوم «پرداخت بر اساس شایستگی» است که ۲۵ درصد از درآمدها بر اساس جایگاه تیم‌ها در فصل گذشته تقسیم می‌شود. فاکتور سوم هم که به نوعی «پاداش محبوبیت» است تکلیف ۲۵ درصد بقیه درآمدها را مشخص و آن را میان تیم‌ها بر اساس تعداد دفعات پخش بازی‌هایشان تقسیم می‌کند. این تقسیم بندی مربوط به درآمدهای حاصل از فروش حق پخش در داخل انگلیس است. درآمد حاصل از فروش حق پخش در خارج از این کشور به طور مساوی میان تمام تیم‌ها تقسیم می‌شود.
نمودار۲: درآمد ۵ باشگاه بزرگ لیگ اروپا در فصل۲۰۱۶-۲۰۱۷(میلیون پوند)
نمودار شماره (۳) نیز نشان دهنده روند درآمدزایی باشگاه‌های ۵ لیگ برتر اروپایی در بازه ۲۰۱۴-۲۰۱۹ است. چنانچه ملاحظه می‌شود، هر ساله بر میزان درآمدزایی صنعت فوتبال افزوده شده است.
نمودار۳: روند درآمد زایی باشگاه‌های ۵ لیگ برتر اروپا- میلیون پوند
اقتصاد فوتبال در ایران
اقتصاد و فوتبال در ایران دو واژه بیگانه‌اند. فوتبال ایران از آن روزی که به خاطر داریم دارای مشکلات متعددی می‌باشد. مشکل کمبود منابع مالی، بدهکاری داخلی و بین‌المللی باشگاه‌ها، عدم برگزاری تورنمنت‌ها و مسابقات مهم، عدم برخورداری از اردوهای مناسب و….. رنج می‌برد. فوتبال در دنیا ورزشی با گردش مالی بسیار و همراه با سودهای کلان است. مالکان باشگاه‌ها تلاش می‌کنند در کنار جلب رضایت عموم مردم برای تماشای یک بازی زیبا، نظر موسسات و شرکت‌های تجاری را هم به دست آورند تا از لحاظ مالی به سود مناسب و مطمئن برسند. اغلب کشورهای صاحب فوتبال دنیا در چند دهه اخیر توانسته‌اند با ایجاد ساختار مناسب اقتصادی برای باشگاه‌ها و تیم‌های ملی خود نه تنها مشکلات پیش پا افتاده‌ای را که در فوتبال کشور شاهد آن هستیم را حل کنند بلکه توانسته‌اند میلیون‌ها دلار سرمایه و منابع مالی را وارد ورزش خود کرده و کمک بزرگی به اقتصاد کشور کنند، به‌طوری که در برخی کشورهای ثروتمند دنیا مثل فرانسه، فوتبال بخشی از رشد اقتصادی کشور را تامین می‌کند. اقتصاد آلمان با میزبانی جام جهانی در سال ۲۰۰۶ مقدار ۱/ ۴۸ میلیارد یورو فقط از ناحیه صنعت فوتبال به تولید ناخالص داخلی افزود. طبق تحقیقی که سال ۲۰۰۲ در مورد اقتصاد فوتبال اسپانیا انجام شد، ارزش وجودی صنعت فوتبال این کشور ۴/ ۶۴ میلیارد یورو بوده که تقریبا ۹/۰ درصد از GDP اسپانیا در این سال را به خود اختصاص داده است. اما متاسفانه ساختار اقتصادی فوتبال در ایران به گونه‌ای است که تیم ملی که در سال‌های اخیر همواره بهترین تیم آسیا بوده هنوز مشکلاتی همچون لباس، برگزاری اردو و زمین تمرین داشته و حتی برای برگزاری مسابقه دوستانه با تیم‌های دسته چندم دنیا مشکلات زیادی دارد (روزنامه دنیای اقتصاد، ۱۳۹۵؛ شماره ۳۹۳۲).
نتیجه‌گیری
چنانچه ذکر شد، فوتبال پدیده‌ای است که بر بسیاری از مسائل اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی کشورها اثر می‌گذارد. استفاده از پتانسیل نهفته در فوتبال، آن را به صنعتی درآمدزا تبدیل نموده است و به علت گستردگی فوق العاده، تعداد بیشماری ورزشکار و تماشاچی به همراه سرمایه گذاری‌های کلان مالی و پوشش وسیع رسانه‌ای عرصه‌ای بسیار فراتر از دیگر ورزش‌ها کسب کرده است. طبق بررسی‌های به عمل آمده، اروپای غربی بیشترین درآمد را از جانب فوتبال کسب می‌نماید و در این بین ۵ لیگ از جمله لیگ برتر انگلیس، لالیگای اسپانیا، بوندسلیگای آلمان، سری A ایتالیا و لیگ فرانسه پرطرفدارترین و نیز پر درآمدترین لیگ‌های جهان هستند. در میان این لیگ‌های مذکور لیگ برتر انگلیس در سال‌های اخیر بیشترین میزان درآمدزایی را داشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که صنعت فوتبال در ایران توسعه چندانی نیافته و سیاست‌های مناسبی جهت بهره برداری از پتانسیل موجود در کشور تدوین نشده است.
منبع: ناظر اقتصاد
دیدگاه ها